Ο αγώνας των Ελλήνων του 1821 για την ελευθερία ενέπνευσε πολλούς Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες, με την Έξοδο του Μεσολογγίου να αποτελεί μια ξεχωριστή πηγή έμπνευσης και δημιουργίας.
Στις αρχές του 19ου αιώνα το ρεύμα υποστήριξης προς την ελληνική υπόθεση ξεκινούσε στην Ευρώπη. Οι Φιλέλληνες συγκινημένοι από τον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία βοηθούσαν με όποιον τρόπο μπορούσαν. Μέσα από τα έργα τους έθεταν το πρόβλημα της υπόδουλης Ελλάδας, έστελναν χρήματα για τη συνέχιση του αγώνα, ενώ κάποιοι πιο τολμηροί, δεν δίστασαν να πολεμήσουν και να χάσουν τη ζωή τους στο πλευρό των Ελλήνων.
Μάλιστα, ο αγώνας των Ελλήνων του 1821 ενέπνευσε πολλούς Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες. Τα δεινά ενός λαού, αποφασισμένου να πολεμήσει μέχρι τέλους για την ελευθερία του, είχαν άμεση απήχηση στην ψυχή και στη φαντασία πολλών μεγάλων δημιουργών. Το ενδιαφέρον των ξένων δημιουργών για το ελληνικό ζήτημα αποδεικνύεται περίτρανα στα έργα τους.
Μια ξεχωριστή πηγή έμπνευσης και δημιουργίας αποτελεί η έξοδος του Μεσολογγίου. Η έξοδος τραγουδήθηκε από πολλούς ποιητές παγκόσμιας αίγλης, όπως ο Ουγκώ, ο Γκαίτε κ.ά. Ο αγώνας των υπερασπιστών του Μεσολογγίου, συμβολίζει από τότε την ελευθερία και τον ηρωισμό, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης πολλών μεγάλων δημιουργών και απαθανατίστηκε στους εξαιρετικούς πίνακες του Ντελακρουά, του Ντελανσάκ, του Βρυζάκη κ.ά.
Η ηρωική έξοδος των Μεσολογγιτών το 1826 και ο θάνατος του αγαπημένου του Λόρδου Μπάιρον στο Μεσολόγγι συγκλονίζουν τον Ντελακρουά. Ζωγραφίζει έναν εντυπωσιακό πίνακα, με τίτλο «Η Ελλάδα ξεψυχώντας στα ερείπια του Μεσολογγίου» και τον εκθέτει στην γκαλερί Λεμπρέν «προς όφελος των Ελλήνων». Η Ελλάδα παρουσιάζεται απελπισμένη να στέκεται πάνω στα πτώματα των αγωνιστών και πίσω της να στέκεται ο εχθρός που υψώνει τη σημαία.
Το iAitoloakarnania.gr συγκέντρωσε έργα τέχνης που εμπνεύστηκαν από την Έξοδο του Μεσολογγίου:
Βίκτωρ Ουγκώ
«Τα Κεφάλια του Σαραγιού»
Ο Γάλλος συγγραφέας και ποιητής εμπνεύστηκε και υποστήριξε με θέρμη την προσπάθεια των Ελλήνων να αποτινάξουν τον Οθωμανικό ζυγό. Οι πρώτες ποιητικές αναφορές του Ουγκώ σχετικά με τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων εμφανίζονται το 1826 με τη δημοσίευση στο γαλλικό Τύπο του ποιήματος “Τα Κεφάλια του Σαραγιού” (Les têtes du serail), εμπνευσμένου από την ηρωική Έξοδο του Μεσολογγίου, όπου εμφανίζονται μεταξύ των 6000 κεφαλών, που είχαν αποσταλεί στο σαράγι να συνομιλούν μεταξύ τους τα τρία κεφάλια του Μάρκου Μπότσαρη, του Επισκόπου Ρωγών Ιωσήφ και του Κωνσταντίνου Κανάρη. 
Γκαίτε
«Φάουστ»
Ο σοφός της Βαϊμάρης, ο μεγάλος Γκαίτε, σε μια σκηνή του Φάουστ Β τοποθετεί
τον Ευφορίωνα, τον ήρωα που εκπροσωπεί το πνεύμα της ανδρείας και της
λευτεριάς, να φωνάζει με έξαψη στο Μεσολόγγι: «Πάντα ψηλότερα να ανεβαίνω!
Πάντα μακρύτερα να κοιτάζω!» ή «Immer hoher muss ich steigen, Immer weiter mussich schouen» (Πηγή: Το άρθρο τον Κ. Χατζόπουλου «Ο Γκαίτε, η ζωή και το έργο του» στη μετάφραση του «Φάουστ», έκδοση Κλασικά Παπύρου, σελ. 193.). Αποθεώνει έτσι τον Λόρδο Βύρωνα για τη θυσία του στο Μεσολόγγι, το οποίο υψώνει σε ιδεώδη και αιώνιο βωμό ανδρείας και αυτοθυσίας.
Διονύσιος Σολωμός
«Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»
Oι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι είναι από τα κορυφαία έργα του Σολωμού και της νεοελληνικής ποίησης γενικότερα. Μπορούμε επίσης να πούμε ότι είναι το έργο ζωής του Σολωμού, αφού, όπως φαίνεται, τον απασχόλησε σε όλη τη διάρκεια της ώριμης ποιητικής του περιόδου.
Θέμα του είναι ο ηρωικός αγώνας των Μεσολογγιτών κατά τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου (1825-1826) ως την απεγνωσμένη έξοδο, την παραμονή των Βαΐων. Ο ποιητής ξεκινώντας από το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός ανάγεται στον αγώνα του ανθρώπου για την ηθική, την εσωτερική του ελευθερία. Το έργο όμως ποτέ δεν ολοκληρώθηκε και έφτασε σ’ εμάς σε χειρόγραφα «αποσπάσματα» συγκροτημένα σε τρία Σχεδιάσματα1 που το καθένα τους αντιπροσωπεύει όχι μονάχα διαφορετικό στάδιο επεξεργασίας αλλά και διαφορετική ποιητική αντίληψη.
Αριστοτέλης Βαλαωρίτης
«Το Μεσολόγγι»
Στον τάφο του κλεισμένο, το Μεσολόγγι,
σκέλεθρο, γυμνό, ξεσαρκωμένο,
δεν παραδίδει τα άρματα,
δεν γέρνει το κεφάλι…
Κρατεί για νεκροθάφτη του το Χρήστο τον Καψάλη.
Το ράσο του Δεσπότη του φορεί για σάβανό του
κι ως φλογερό μετέωρο πετά στον ουρανό του.
Και θάβεται ολοζώντανο…!
Στο διάβα του τρομάζουν τα αστέρια
που το κοιτάζουν και ταπεινά μεριάζουν…
Κλαρί δε φαίνεται χλωρό και το στερνό χορτάρι του μάρανε,
το σκότωσε, το αράπικο ποδάρι.
Θεόδωρος Βρυζάκης
«Η Έξοδος του Μεσολογγίου»
«Η Έξοδος του Μεσολογγίου», Θεόδωρος Βρυζάκης, 1853
Το πάνω τμήμα αποτελεί το ουράνιο, το θείο, όπου εικονίζεται ένθρονος ο Παντοκράτορας πλαισιούμενος από τα Χερουβείμ. Το μεσαίο τμήμα, που είναι και το κεντρικό θέμα, περιλαμβάνει την σύγκρουση και αποθέωση των ηρώων του Μεσολογγίου, ενώ το κάτω μέρος συμβολίζει τo καθαρά επίγειο.
Τον πίνακα αυτόν, ο Βρυζάκης τον αντέγραψε τουλάχιστον δύο φορές. Δύο από τους πρωτότυπους πίνακες καταστράφηκαν στην μεγάλη πυρκαγιά του Μεσολογγίου το 1929. Το τρίτο πρωτότυπο διασώζεται σήμερα στην Εθνική Πινακοθήκη, ενώ αντίγραφο θα βρείτε στη Δημοτική Πινακοθήκη Μεσολογγίου.
«Η θυσία του Καψάλη»
«Η θυσία του Καψάλη», Θεόδωρος Βρυζάκης
Η αναπαράσταση της ανατίναξης της αποθήκης των πυρομαχικών από τον πρόκριτο Χρήστο Καψάλη, όταν όλα είχαν τελειώσει. Στη σύνθεση υπάρχουν αρκετές γυναικείες μορφές.
Το έργο βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη, στο παράρτημα του Ναυπλίου.
«Η υποδοχή του Μπάιρον»
«Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι», Θεόδωρος Βρυζάκης, 1861
Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι απαθανατίστηκε σε ελαιογραφία του Θεόδωρου Βρυζάκη το 1861 και αυτή εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη.
Απεικονίζει την άφιξη του Άγγλου φιλέλληνα στο Μεσολόγγι κατά την οποία έτυχε θερμής υποδοχής. Εμφανίζεται ερχόμενος από το λιμάνι συνοδευόμενος από τον φίλο του Edward John Trelawny, (1792-1881) έναν Άγγλο τυχοδιώκτη και συγγραφέα και με πλήθος οπλιτών οι οποίοι ζητωκραυγάζουν. Τον υποδέχονται οι τοπικές αρχές και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος που τον είχε προσκαλέσει, ασκεπής σε ένδειξη σεβασμού.
Αντίγραφό του που φιλοτέχνησε ο Γιάννης Κασόλας θα βρείτε στη συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης του Μεσολογγίου.
Ευγένιος Ντελακρουά
«Η Ελλάδα πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου»
«Η Ελλάδα πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου», Ευγένιος Ντελακρουά, 1826
Ένα έργο εμπνευσμένο από την μάχη των Ελλήνων στην τρίτη πολιορκία του Μεσολογγίου, που απεικονίζει την προσωποποίηση της ηρωικής Ελλάδας. Η γυναικεία μορφή, στέκει όρθια επάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου, που έχουν καταπλακώσει έναν αγωνιστή και είναι στραμμένη προς τον θεατή με τα χέρια σε στάση απόγνωσης. Το στήθος είναι μισοκαλυμένο και όχι εντελώς ακάλυπτο, όπως συνήθιζε ο Ντελακρουά σε άλλους «πολιτικούς» πίνακές του. 
Το έργο βρίσκεται σήμερα στο Musée des Beaux-Arts de Bordeaux, ενώ αντίγραφό του θα βρείτε στη Δημοτική Πινακοθήκη Μεσολογγίου.
Εμίλ ντε Λανσάκ
«Η αυτοθυσία της μάνας»
«Η αυτοθυσία της μάνας»,
Εμίλ ντε Λανσάκ, 1827
Το μεγάλης αξίας έργο του Γάλλου ζωγράφου απεικονίζει μια Μεσολογγίτισσα, η οποία κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης από τους Τούρκους, μετά τον θάνατο του άντρα της, αφού έχει σκοτώσει το παιδί της που κρατά στην αγκαλιά της, ετοιμάζεται να σκοτωθεί και η ίδια για να μη πέσουν στα χέρια των εχθρών.
Το σπουδαίο έργο θα βρείτε στην Δημοτική Πινακοθήκη Μεσολογγίου.
Alphonse de Neuville
«Η μάχη των Χριστουγέννων»
«Η μάχη των Χριστουγέννων», Alphonse de Neuville, 1835-1885
Το έργο του Γάλλου ζωγράφου είναι ένα από τα άγνωστα έργα με σκηνή από το Μεσολόγγι, καθώς δεν είναι εμπνευσμένο από την Έξοδο του Μεσολογγίου. Συγκεκριμένα, απεικονίζει τη μάχη των Χριστουγέννων κατά την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου το 1822. Το προσθέσαμε διότι έχει την δική του ιστορία και αποτυπώνει μια από τις πολλές και σπουδαίες μάχες των αγωνιστών του Μεσολογγίου.
Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης – Δημοτική Πινακοθήκη Μεσολογγίου
Στη συλλογή της πινακοθήκης περιλαμβάνονται έργα μεγάλης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας για την πόλη του Μεσολογγίου, όπως η «Έξοδος του Μεσολογγίου» και «Η υποδοχή του Λ. Βύρωνα στο Μεσολόγγι», αντίγραφα από τα πρωτότυπα έργα του Θεόδωρου Βρυζάκη, που φιλοτέχνησαν οι Άγγελος Κασόλας και Γιάννης Κασόλας αντίστοιχα. Επιπλέον, μπορεί κανείς να θαυμάσει το μεγάλης αξίας έργο του Γάλλου ζωγράφου Εμίλ Ντε Λασάνκ, με τίτλο «Η αυτοθυσία της μάνας», που απεικονίζει μία Μεσολογγίτισσα μητέρα, η οποία, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης από τους Τούρκους, αφού σκότωσε το παιδί της, δίπλα τον νεκρό άντρα της, ετοιμάζεται να στρέψει το μαχαίρι κατά πάνω της. Ο πίνακας αυτός δωρίθηκε από την Έλενα Ελευθ. Βενιζέλου στον Δήμο Μεσολογγίου. Θα βρείτε, επίσης, το αντίγραφο από το έργο του Ντελακρουά «Η Ελλάδα πάνω από τα ερείπια του Μεσολογγίου», εμπνευσμένο από την μάχη των Ελλήνων στην τρίτη πολιορκία του Μεσολογγίου, που απεικονίζει την προσωποποίηση της ηρωικής Ελλάδας.
Το μουσείο βρίσκεται στην κεντρική πλατεία Μάρκου Μπότσαρη και εκεί εκτίθενται πίνακες Ελλήνων και ξένων ζωγράφων με σκηνές από τους αγώνες των Μεσολογγιτών και την ηρωική Έξοδο, προσωπογραφίες Ελλήνων οπλαρχηγών και φιλελλήνων, γκραβούρες, χάρτες, νομίσματα, μετάλλια, παραδοσιακές ενδυμασίες, προτομές των Μεσολογγιτών πρωθυπουργών, προσωπικά αντικείμενα και χειρόγραφα του λόρδου Βύρωνα, καθώς και εικόνες από τα δύο ταξίδια του φιλέλληνα ποιητή στην Ελλάδα.